Mont d’an endalc’had

kemmadur dre c'hwezhañ

Ur pennad eus ar Wikeriadur, ar geriadur liesyezhek frank a wirioù.

Brezhoneg

Etimologiezh

Diwar an anv-kadarn kemmadur, an araogenn dre hag ar verb c'hwezhañ.

Troienn

kemmadur dre c'hwezhañ

  1. (Yezhadur) Kemmadur a ra da lizherennoù K, P ha T[1] deroù ger treiñ e C'h, F ha Z[2]
    • Kemmadurioù dre c'hwezhañ a c'hoarvez war-lerc'h ar gerioù da heul [...] — (Roparz Hemon, troet gant Alan Dipode, Yezhadur istorel ar brezhoneg, Hor Yezh, 1999, p. 8.)
    • War ar 24 ger kemmet n’eus nemet ur skouer eus ur c’hemmadur dre c’hwezhañ (<ho c’halon>, gw. 88), ar re all o vezañ skouerioù eus kemmadurioù dre vlotaat. — (Yvon Le Rol. The language of the ”gwerzioù” through the study of the Mme de Saint-Prix’s (1789-1869) unpublished manuscripts. Social Anthropology and ethnology. Université Rennes 2, 2013, p. 246.)
a) Hag an avel a c'houeze atao, am c'hase hag am digase muioc'h breman eged araok, abalamour m'edon e lost ar gordenn. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 134.)
b) — [...] ! Setu aze eun ealik hag am fae, er bed-man zoken, euz ar pez am beuz great ; c'houi, Aoutrou Doue, am faeo er bed-all. [...]. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 269.)
ch) O! piv am zenno ac'han da vihanañ ? Nemet an Ankou her grafe ! — (Yann-Vari Perrot, E-tal ar poull, C'HOARIVA BREZHONEK, Pemp pezh-c'hoari berr, Skridoù Breizh, 1944, p. 51.)
a) [...]; an avel-dro a vire ouc'h an tan da gregi em fennad goulou. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 51.)
b) — [...]. Kement a zo em zi a roign d'eoc'h a galoun vad, rak gouzout a ran ar pez a zo en em gavet gand an Itroun Le Guen de Kerneizon, ho mestrez. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 230.)
ch) — Dizec'ha a ra va c'haloun em c'hreiz. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 271.)
  • war-lerc'h ar raganv-gour renet he (a-raok ur verb, displeget pe get) :
a) — [...]. Neuze e komzi dezhi eus he zennañ eus ar c'hastell lec'h emañ, hag he c'homer da bried, dre anaoudegezh eus ar pezh he devo graet evidout. [...]. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 143.)
b) Kaset e vije war he lerc'h ul lestr bras bennak ha ne vije ket pell evit he fakañ. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 21.)
ch) Araok mont kuit euz he zi, e c'halvaz he bugale d'he c'haout evit kimiada diout-ho ha rei d'ezho he bennoz diveza; [...]! — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 226.)
  • war-lerc'h an anv-gwan perc'hennañ he :
a) [...]; var an daol-ze oa bet gourvezet korf he zad araok beza lakeat enn he arched; [...]. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 286.)
b) Ar guel euz an traou-ze a ranne he c'haloun. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 286.)
ch) He faner ouc'h he breac'h, e chome enn he za sebezet ha dilavar. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 286.)
a) — [...]. Ne teus ket a zonj eus hon c'homzou, an de all da noz? [...]. — (Erwan ar Moal, Pipi Gonto, Kemper, 1925, p. 66.)
b) — [...]. Ar vro-man he deus douget a-viskoaz gwall chans d'hon ziegez ; [...]. — (Erwan ar Moal, Pipi Gonto, Kemper, 1925, p. 106.)
ch) — Ne fell ket d'imp sellet re ouz hon foan: [...]. — (Erwan ar Moal, Pipi Gonto, Kemper, 1925, p. 126.)
a) — Ia, ia, eme ar zoudarded a-unan, guir a lavar hor c'hamarad; [...]. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 183.)
b) « [...]. Ha pa vefe kelc'hiet hor c'hastell gant soudarded ar roue, petra 'ra se ? [...] ? » — (Jakez Riou, Troiou-Kamm Alanig al Louarn I, Gwalarn niv. 89, Ebrel 1936, p. 82.)
a) — [...] ; ha me ac'h aio gant ma fried da Vourdel, hag evel na glaskan ket an enorioù, ne youlan nemet bezañ Duk a Vourdel, ha bevañ eno hep trouz. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 30.)
b) — Abalamour n'emañ ket ma buhez 'barzh ma c'horf. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 34.)
ch) — An dro-mañ koulskoude e kouezho da benn, rak ne degasez ket din eor ma zad-kozh. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 79.)
c'h) — Kenavezo, va bro baour! Kenavezo, va zud keiz! — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 287.)
d) — Kenavezo va iliz parrez! Enn-hoc'h oun bet badezet, enn-hoc'h em beuz great va fask kenta! [...]! — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 288.)
e) Achu eo va c'hount. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 325.)
a) — [...]. N'az po netra da ober nemet ma c'hlask, pa vo deut an amzer, ha mar n'am c'havez ket, me da gavo, met ne vo ket 'vit da vad. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 66.)
b) — [...]. Kalz a re all, a-raok te, o deus esaet lazhañ ar jeant ha ma zennañ eus a indan e veli, met kollet o deus holl, siwazh ! [...] ! — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 120.)
ch) N'oa ket re sklear c'hoaz, evelato e velen lagad ar c'here o lugerni gand an drouk ouc'h va c'hlevet ; [...]. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 305.)
a) Ne vo ket braz lod pep hini : hemañ a zo 'vel eur grampouezenn etre nao hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 32.)
  • war-lerc'h ar raganv-gour renet o (a-raok ur verb, displeget pe get) :
a) Hag e sellas oute o-div, pizh, o zroas, o distroas, hag o c'havas heñvel-mat an eil eus eben. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 28.)
b) — [...], met o gwragez, o c'hoarezed hag o bugale a oa chomet er gêr, hag am eus c'hoant d'o gwelet ivez, ha d'o fediñ da leinañ. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/3, Al Liamm, 1988, p. 52.)
ch) An dra-ze ne rea ket kals a jal d'ar zoudarded, rak, ma o diviche ho faket, o diviche ranket en em emganna adarre, hag ar zoudarded ne vezont ket o klask an tennou fuzil. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 142.)
c'h) — Me a lavaro d'ezhan, p'en em gavign gant-han dirak Doue, ouc'h chomet var an douar da zevel e vugale, d'ho c'helenn, d'ho skora, evit m'en em gavimp-oll, en eur gichen, a-benn eur pennad aman, e Baradoz an Aoutrou Doue. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 271.)
d) Abalamour da-ze, an hostiz nevez a en em lakeaz d'ho zenna d'he di bep tro ma tremenchent a-biou. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 309.)
  • war-lerc'h an anv-gwan perc'hennañ o :
a) Falvezout a reas dezho lakat o c'hraban war madoù an Iliz ha war ar veleien. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 12.)
b) « [...]. Zoken eo gwelloc'h dezho dont d'ar gwener, rak ne gredan ket e c'hellfent echuiñ o fennad labour en un dervezh. » — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 72.)
ch) N'eo ket o zudoù-kozh o deus diskouezet d'ar re zo bremañ an hent fall. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 76.)
c'h) Ho c'halounou a lamme harp oc'h harp. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 272.)
d) — Ar veleien-ze kouskoude a dle gouzout e peleac'h ho deuz kuzet ho zraou. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 276.)
e) Ha ker buan, Plouganaouiz, atao sentuz ouc'h mouez ho fersoun, her lezaz da vont kuit. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 322.)
  • war-lerc'h an anvioù-gwan pegementiñ peder/pevar :
a) Lazhet e voe daouzek dañvad eus re ur jeant a oa ivez e gastell er c'hoad, hag e voent sammet war gein an êgl, troc'het pep hini en pevar zamm. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 164.)
b) — [...]. Pa vo degaset dit an daou dour, e skuilhi peder zakenn eus an dour a vuhez war ma c'horf, ha kerkent e savin bev, yac'h, yaouank ha krenvoc'h evit biskoazh. [...]. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 176.)
ch) Kas a ra anezhañ da gentañ d'ul lec'h hag a oa eno peder fillig war drebezioù, ha tan bras indane. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 228.)
c'h) Hemañ a dishunv neuze, a grog en e bod, hag en teir pe beder c'hammed e voe e-kichen ar feunteun. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/3, Al Liamm, 1988, p. 118.)
d) An tenn a grozaz dre bevar c'horn bourk Berven hag a lakeaz enn eun taol var zao oll soudarded Canclaux. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 135.)
e) E penn ar straed Siam, pevar femoc'h-gouez a oa kroget da zigeri ar pont. — (Jakez Riou, Troiou-Kamm Alanig al Louarn II, Gwalarn niv. 97, Kerzu 1936, p. 83.)
  • war-lerc'h an anvioù-gwan pegementiñ teir/tri :
a) Arzhur a dremenas neuze dre an tri c'hastell hag a gasas gantañ an teir friñsez bete toull ar puñs, evit distreiñ gante da balez e dad, hag eno e vije graet neuze teir eured, pa oa ur briñsez evit pep hini an tri friñs. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 21.)
b) Ar stank a zo pavezet en arc'hant, hag en he c'hreiz a zo teir c'hador aour ar c'haerañ lec'h ma 'c'h azez an teir flac'h yaouank e noazh, a-raok em lakaat en dour. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 69.)
ch) [...]: mez pa gouezaz er fons oa red d'ezhi da nebeuta tri zroatad evit tizout an neac'h. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 50.)
a) A-wechoù e weled dre ar c'hoad bandennoù aotrouien, e karr pe war varc'h, ganto kalz chas, o tont da chaseal dre ar c'hoadoù. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 46.)
b) — [...]? Distagomp anez-ho dioc'h ar voger ha digasomp anez-ho e kreiz ar c'hamprou. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 224.)
ch) Ar c'homzou-ze a bike paotred Lopreden enn ho c'haloun, rak n'euz ket muioc'h a dud fall e Plouenan eged el leac'h-all, ha nebeutoc'h marteze e Lopreden eged e pep leac'h. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 306.)
c'h) Ha da beleac'h oa eat da chom ar c'here trubard? — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 307.)
  • war-lerc'h ar ger-mell amstrizh ur (evit an anvioù-kadarn gourel unan o kregiñ gant al lizherenn k hepken) :
a) Skuiza a reaz evelato o vale, hag e teuaz c'hoant d'ezhan da vont da ober eur c'housk var ar Roc'h-Ledan. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 313.)
b) P'en doe Job dibunet e glemmou, eur c'hi bihan a savas diouz e gornig hag a saludas ar roue : [...]. — (Jakez Riou, Troiou-Kamm Alanig al Louarn I, Gwalarn niv. 89, Ebrel 1936, p. 10.)
Notenn
  1. ↑ Kensonennoù tarzh.
  2. ↑ Kensonennoù c'hwezh.

Gerioù heñvelster

Troidigezhioù

Adtapet diwar « https://br.wiktionary.org/w/index.php?title=kemmadur_dre_c%27hwezhañ&oldid=301427 »